Διαδικτυακή παρουσίαση (Μάρτιος 2021)
Η Επανάσταση στην Πινακοθήκη
Δύο μικρές ιστορίες για την Ελληνική Επανάσταση μέσα από τις συλλογές των έργων της Πινακοθήκης Χαρακτικής του Δήμου Ζίτσας.
Ελένη Μάργαρη, Ιστορικός Τέχνης
Νικόλαος Οικονομόπουλος (β΄ μισό 19ου – α΄ μισό 20ου αιώνα), Μάχη Ανδρέα Μεταξά παρά τω Λάλα, 1891, ξυλογραφία σε όρθιο ξύλο. 15,5 x 11,8 εκ.
Ο Ανδρέας Μεταξάς (1790-1860) γεννήθηκε στην Κεφαλλονιά και εργαζόταν ως δικολάβος. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και, με το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, συγκρότησε ένα σώμα 350 συμπατριωτών του και έφυγε για την Πελοπόννησο για να συμμετάσχει στον Αγώνα. Φτάνοντας στο λιμάνι της Γλαρέντζας, μαζί με άλλους οπλαρχηγούς και κατοίκους της Ηλείας, κατευθύνθηκαν προς το χωριό Λάλας, όπου ήταν εγκατεστημένοι ξακουστοί Αλβανοί πολεμιστές που λυμαίνονταν την περιοχή. Ο ελληνικός στρατός περικύκλωσε τον Λάλα στις 30 Μαΐου 1821 και ο αποκλεισμός διήρκεσε έως τις 13 Ιουνίου, όταν διεξήχθη σκληρή μάχη ανάμεσα στους αντιπάλους. Την επόμενη μέρα οι Αλβανοί και οι Τούρκοι αποχώρησαν από το χωριό και οι Έλληνες κέρδισαν μια από τις πρώτες και πολύ σημαντικές νίκες τους στον αγώνα τους για απελευθέρωση.
Στο χαρακτικό απεικονίζεται έφιππος ο Ανδρέας Μεταξάς ως επικεφαλής των Επτανήσιων στρατιωτών, κατά τη μάχη του Λάλα. Ο Μεταξάς τραυματίστηκε και στα δυο του χέρια στις συμπλοκές, με αποτέλεσμα να μην πολεμήσει ξανά κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, ενώ όλοι οι Επτανήσιοι που συμμετείχαν στα γεγονότα τιμωρήθηκαν από την αγγλική διοίκηση των Επτανήσων με φυλάκιση και δήμευση των περιουσιών τους. Το 1822 ο Μεταξάς πολιτογραφήθηκε Έλληνας κάτοικος Πελοποννήσου και αφιερώθηκε για το υπόλοιπο του βίου του στην πολιτική. Διετέλεσε, μάλιστα, και πρωθυπουργός της Ελλάδας (Σεπτέμβριος 1843-Φεβρουάριος 1844).
Το έργο της Πινακοθήκης Χαρακτικής Δήμου Ζίτσας αποτελεί χαρακτικό αντίγραφο της ομώνυμης σύνθεσης του Βαυαρού ζωγράφου Peter von Hess (1792-1871), ο οποίος είχε συνοδεύσει στην Ελλάδα τον πρώτο της βασιλιά Όθωνα Α΄ (1815-1867). Με παραγγελία του πατέρα του Όθωνα, του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α΄ (1786-1868), ο Hess φιλοτέχνησε 39 σκηνές του αγώνα των Ελλήνων για την ανεξαρτησία, οι οποίες τοποθετήθηκαν στη βόρεια στοά του Βασιλικού Κήπου του Μονάχου (1841-1844). Τα έργα εκείνα καταστράφηκαν κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως χαρακτικές τους αναπαραγωγές κυκλοφόρησαν σε ολόκληρη την Ευρώπη κάνοντας γνωστά τα γεγονότα και τα πρόσωπα της Ελληνικής Επανάστασης.
Μια από τις συνθέσεις εκείνες του Hess αντέγραψε ο χαράκτης Νικόλαος Οικονομόπουλος, ο οποίος σπούδασε ζωγραφική και χαρακτική στο Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας (1874-1881) με δάσκαλό του τον Αριστείδη Λ. Ροβέρτο (1835-1892). Εργάστηκε ως ξυλογράφος σε περιοδικά, όπως η Διάπλασις των Παίδων, και εικονογράφησε με τα χαρακτικά του βιβλία και σχολικά εγχειρίδια.
Σταύρος Η. Παρασκευάς (π. 1867-1927), Ο Υψηλάντης δεχόμενος τον υπέρ της Ελευθερίας Αγώνα, 1891, ξυλογραφία σε όρθιο ξύλο. 19,5 x 13 εκ.
Η σύνθεση, που τιτλοφορείται επίσης Ο Υψηλάντης διέρχεται τον Προύθο ή Ο Υψηλάντης κηρύσσει την Επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, προέρχεται και αυτή από τα 39 έργα του Peter von Hess με θέμα την Ελληνική Επανάσταση. Απεικονίζει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη (1792-1828) να διαβαίνει τον Προύθο, τον παραπόταμο του Δούναβη, το φυσικό σύνορο της Ρωσίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, στις 22 Φεβρουαρίου 1921. Στις 24 Φεβρουαρίου από το Ιάσιο της Μολδαβίας ο Υψηλάντης κυκλοφόρησε την επαναστατική προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» κηρύσσοντας επίσημα την Επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες.
Στο έργο της συλλογής της Πινακοθήκης παρουσιάζεται ο Υψηλάντης να φορά τη στολή και το πηλήκιο του ιερολοχίτη και να κρατά τη σημαία του Ιερού Λόχου με το φοίνικα που αναγεννάται από τις στάχτες του. Στη σύνθεση ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας απεικονίζεται λανθασμένα με το αριστερό του χέρι ακρωτηριασμένο, διότι ο Υψηλάντης είχε χάσει το δεξί στη μάχη της Δρέσδης το 1813. Καθώς αποβιβάζεται από τη βάρκα τον υποδέχεται ο Μιχαήλ Σούτσος (1784-1864), ο ηγεμόνας της Μολδαβίας, ο οποίος ήταν επίσης μέλος της Φιλικής Εταιρείας.
Ο Υψηλάντης συμμετείχε σε αρκετές μάχες ως επικεφαλής του στρατού των Ιερολοχιτών. Στις 7 Ιουνίου 1821, ωστόσο, ηττήθηκαν στη μάχη του Δραγατσανίου και υποχώρησαν προς τα σύνορα με την Αυστριακή Αυτοκρατορία. Εκεί ο Υψηλάντης παραδόθηκε στους Αυστριακούς και φυλακίστηκε. Απελευθερώθηκε το Νοέμβριο του 1827 και πέθανε λίγους μήνες αργότερα, στις 31 Ιανουαρίου 1828.
Το έργο αποτελεί χαρακτική αντιγραφή της σύνθεσης του Peter von Hess από τον Σταύρο Η. Παρασκευά, ο οποίος σπούδασε χαρακτική και ζωγραφική στο Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας μεταξύ των ετών 1881-1890. Με τις ξυλογραφίες του εικονογράφησε βιβλία διαφόρων ειδών και δίδαξε σχέδιο στην ιδιαίτερη πατρίδα του τη Χαλκίδα.
ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ 